Een vluggertje in een veldje haver

 

Vandaag behandelen we het curieuze woord ‘ootje’, bekend van de uitdrukking ‘in het ootje nemen’. Wie dat overkomt, wordt voor de gek gehouden, zoveel is duidelijk. Maar wat betekent het nou eigenlijk, zo’n ootje? Waarom wordt men daarin genomen? En hoé dan wel?

We gaan natuurlijk eerst te rade bij taalautoriteit Van Dale. Daar beginnen de problemen al. De Dikke meldt allereerst dat ootje een oude vleinaam is, gevormd uit grootje, ofwel grootmoeder. Vervolgens zegt het woordenboek dat ‘het ootje hebben’ een informele aanduiding is voor menstrueren. Huh? Dus ongesteldheid is bij uitstek een omakwaaltje? Toch eens vragen aan mijn echtgenote als die terug is van zwemmen met ons kleinkind. 

Na die inleiding leren we dat met ootje ook wel – maar ‘niet algemeen – het cijfer nul wordt aangeduid. Verder kan het kringetje betekenen. Zo knikkeren kinderen wel eens in een ootje. En dan zijn we waar we wilden zijn: ‘iem. in het ootje nemen, 1849, naar de letter o: een kringetje om iem. maken om hem voor de gek te houden, hem tot mikpunt van spotternij maken = iem. In de maling nemen.’ 

Ik geloof er niets van. Stel je voor: we vormen een kring om iem. en joelen dat hij L. Rozenwater heet en wijzen beurtelings naar ons voorhoofd en dat van L. Rozenwater en lachen ons een kriek. Dan heeft zo’n kring al gauw een doorsnee van een meter of vijf. Dat is geen kleine o meer, geen o’tje, maar een heel grote O, een OXL.  

Het ootje moet wel een andere oorsprong hebben. Zou het gaan om het verkleinwoord van oot? Dat is volgens Van Dale ‘wilde haver, gevreesd onkruid op graanakkers (Avena fatua)’. Maar ja, dan zou ‘in het ootje genomen worden’ zoiets betekenen als een vluggertje in een veldje wilde haver, wat ook niet erg aannemelijk is. 

Nee, ik denk dat het om een afkorting draait. De O van Oen en Oenig. Als je in het ootje wordt genomen, wordt je in je volle Oelewapperigheid Ontmaskerd en Op je nummer gezet. Als we bij Van Dale dan ook nog eens lezen dat het eenletterig woordje ‘o’ onder meer geldt als ‘uitroep van goedaardige scherts, lichte spot, speelse ondeugendheid en schertsende opgetogenheid’, dan is de cirkel zogezegd wel rond.