Overal een ode aan de doden

De KRO brengt deze week elke avond weer een Ode aan de Doden. Met deze kleine reeks herdenkingen haakt de omroep in op Allerzielen (2 november).

Op menige straathoek word ik daarop geattendeerd door reclameborden met KRO-coryfeeën als Anita Witzier en Gijs Staverman. Of het helpt dat ze zo trouwhartig in de lens kijken, wie weet, maar het onderwerp spreekt me aan. Ik houd van rituelen en een collectief saluut aan onze ontslapenen vind ik een mooi ritueel.

Allerzielen mag dan een katholieke uitvinding zijn, maar het idee op deze dag de doden te gedenken valt niet alleen bij de KRO zogezegd in goede aarde. Het lijkt wel of er elk jaar meer initiatieven komen.

In het Overijsselse Lochem organiseert de Stichting Levende Namen een herdenking met muziek, rituelen, kunst, licht, zang, spel en poëzie. Zo worden er rond een vuurcirkel doden bezongen en gedichten voorgedragen. Ook is er speciale aandacht voor oorlogsslachtoffers en doden uit de islamitische gemeenschap.

In Amsterdam heeft een kunstenaarscollectief via crowdfunding  geld opgehaald voor een theatrale Nacht van de Doden in het water bij de NSDM-werf. Een veerman brengt deelnemers naar een Vuureiland, waarbij het water tot leven komt en een Fluisterwolk hen omhult met namen. Men kan dan een kaarsje branden en zich verenigen met de geesten van overledenen. Rouwkost en troostdrank zijn voorhanden tot het ochtendgloren.

Ook in Amsterdam wordt op 2 november stilgestaan bij onbekende, soms zelfs anonieme doden: vluchtelingen die tijdens hun reis naar Europa zijn ongekomen, zoals de honderden Afrikanen die onlangs bij Lampedusa verdronken.

Voor het vijfde jaar vindt er in Velsen een herdenking plaats, waarin behalve voor verdriet en gemis ook ruimte is voor blijdschap. ‘Wij kunnen de dood ook vieren,’ schrijft de organisatie, ‘en laten zien hoeveel we van ze hielden en hoeveel betekenis en inspiratie ze voor ons hadden.’ Daarbij wordt veel licht, vuur, klank en kunst ingezet. Laatste keer trok de bijeenkomst duizend bezoekers.

In Rotterdam en Lochem worden de doden herdacht tijdens een speciaal requiem. Met de instrumentalisten van Holland Baroque Orchestra brengt Capella Amsterdam troostende afscheidsmuziek uit de zeventiende en de twintigste eeuw, variërend van Händel en Bach tot Lennon en Vloeimans. In Arnhem organiseert het Toon Hermans Huis een workshop waarin de namen van overledenen worden gezongen opdat zij voortleven. En op allerlei plaatsen in het land vinden kunstzinnige herdenkingen plaats onder de noemer Allerzielen Alom.

Prof. Christiane Berkvens-Stevelinck (Radboud) zegt op de site Zinweb, dat er sprake is van een hausse aan particuliere alternatieven voor Allerzielen. Ze denkt dat naarmate het geloof in hereniging met de doden in het hiernamaals afneemt, er behoefte groeit aan een nauwere omgang met de overledenen in het hier en nu. ‘Het hiernamaals,’ zegt ze, ‘is op aarde neergedaald.’

Een mooie gedachte. Alleen: merkten we er maar wat meer van.